ಆನೆಗುಂದಿ ಅರಸರು - ಭಾಗ -೨

ಡಾ. ಪಿ.ವಿ. ಕೃಷ್ಣ ಮೂರ್ತಿ

Qæ.±À. 1774gÀ°è D£ÉUÉÆA¢ ºÉÊzÀgÁ°AiÀÄ ªÀ±ÀªÁ¬ÄvÀÄ. DUÀ EzÉÆAzÀÄ PÀ¥Àà¤ÃqÀĪÀ CgÉ ¸ÀévÀAvÀæöåªÀżÀî gÁdåªÁV ªÀÄÄAzÀĪÀgÉ¢vÀÄÛ. Qæ.±À. 1782gÀ°è ºÉÊzÀgÁ° ªÀÄrzÀ C£ÀAvÀgÀ Qæ.±À. 1786gÀ°è n¥ÀÄà ¸ÀįÁÛ£À£ÀÄ ºÀA¦AiÀÄ£ÀÄß D£ÉUÉÆA¢AiÀÄ£ÀÄß DPÀæ«Ä¹ C£ÉÃPÀ zÉêÁ®AiÀÄUÀ¼À£ÀÄß PÀlÖqÀUÀ¼À£ÀÄß £É®¸ÀªÀÄ ªÀiÁr gÁd¸ËzsÀUÀ¼À£ÀÄß CVßUÉ DºÀÄw ªÀiÁr, ¸ÀA¸ÁÜ£ÀzÀ gÁd ªÀA²ÃAiÀÄgÀ£ÀÄß PÁrUÉ CnÖzÀ£ÉAzÀÄ w½zÀħgÀÄvÀÛzÉ.

        F ªÀÄzsÉå gÁªÀÄgÁAiÀÄ£À £ÉÃgÀ ¸ÀAvÀwAiÀĪÀgÀÄ CAzÀgÉ CgÀ«ÃqÀÄ ªÀA²ÃAiÀÄgÀÄ Qæ.±À. 1786gÀ ªÀgÉUÉ F ¸ÀA¸ÁÜ£ÀzÀ C¢ü¥ÀwUÀ¼ÁVzÀÝgÀÄ. CªÀgÀ°è PÀlÖPÀqÉAiÀĪÀ£ÉAzÀgÉ ªÉÄÃ¯É ¥Àæ¸ÁÛ¦¹zÀ «ÃgÀªÉAPÀl¥ÀwgÁAiÀÄ£À ªÀÄUÀ£ÁzÀ wgÀĪÀÄ®zÉêÀgÁAiÀÄ (1756-1786)£ÀÄ. FvÀ£À C£ÀAvÀgÀ £ÀgÀ¥Àw¸ÀA¸ÁÜ£À J¤¹zÀ D£ÉUÉÆA¢ ¸ÀA¸ÁÜ£ÀzÀ D½éPÉ FvÀ£À ¸ÉÆÃzÀjAiÀiÁzÀ ZÀ®èªÀÄä£À ªÀÄÆ®PÀ ªÀÄÄAzÀĪÀgÉAiÀÄÄvÀÛzÉ. ZÀ®èªÀÄä£ÀÄ PÀĪÀiÁgÀ gÁWÀªÀgÁd zÀ¼ÀªÁ¬ÄAiÀÄ ¥Àwß. C£ÀAvÀgÀzÀ°è ªÉÄÃ¯É GPÀÛ£ÁzÀ CgÀ«ÃqÀÄ ªÀA²ÃAiÀÄ£ÁzÀ wgÀĪÀÄ®zÉêÀgÁAiÀÄ£À ªÉƪÀÄäUÀ¼ÁzÀ PÉñÀªÀªÀÄä£À ¸ÀAvÀwAiÀĪÀgÀÄ F ¸ÀA¸ÁÜ£ÀªÀ£ÀÄß ¥Àj¥Á°¹zÀgÀÄ.

        n¥ÀÄà«£À DPÀæªÀÄtUÀ½AzÀ £É¯É PÀ¼ÉzÀÄPÉÆArzÀÝ F ªÀA²ÃAiÀÄjUÉ n¥ÀÄà«£À ªÀÄAwæAiÀiÁzÀ ¥ÀÆtðAiÀÄå£ÀÄ wAUÀ½UÉ 2000 gÀÆ¥Á¬ÄUÀ¼À ¥ÀjºÁgÀ ®¨sÀåªÁUÀĪÀAvÉ K¥ÁðlÄ ªÀiÁqÀÄvÁÛ£É.

        ªÉÄÃ¯É GPÀÛ£ÁzÀ aPÀ̪ÉAPÀlzÁ¸ÀgÁAiÀÄ£À ªÀÄUÀ£ÁzÀ «ÃgÀªÉAPÀl¥ÀwgÁAiÀÄ£À PÁ®zÀ¯ÉèÃ, CAzÀgÉ Qæ.±À. 1790gÀ°è ¥ÉñÉéÃ, ºÉÊzÀgÁ¨Á¢£À ¤eÁªÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ©ænõÀgÀ £ÀqÀÄªÉ K¥ÀðlÖ M¥ÀàAzÀzÀ ¥ÀæPÁgÀ, D£ÉUÉÆA¢AiÀÄÄ eÁVÃgï DV ¥ÀÄ£Àgï gÀavÀªÁ¬ÄvÀÄ. Qæ.±À. 1799gÀ°è n¥ÀÆà ©ænõÀgÀ «gÀÄzÀÞ ºÉÆÃgÁr ªÀÄrzÀ. D £ÀAvÀgÀzÀ°è ©ænõÀgÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ºÉÊzÀgÁ¨Á¢£À ¤eÁªÀÄgÀ ªÀÄzsÉå K¥ÀðlÖ M¥ÀàAzÀzÀ ªÉÄÃgÉUÉ vÀÄAUÀ¨sÀzÁæ zÀQëtQÌzÀÝ D£ÉUÉÆA¢ ¸ÀA¸ÁÜ£ÀzÀ ¥ÀæzÉñÀ ªÀÄzÁæ¸ï ¥Éæ¹qɤìAiÀÄ ¨sÁUÀªÁV ©ænõÀgÀ £ÉÃgÀ DqÀ½vÀPÉÌ M¼À¥ÀnÖvÀÄ. G½zÀ ¨sÁUÀ ºÉÊzÀgÁ¨Á¢£À ¤eÁªÀÄgÀ ªÀ±ÀªÁV CªÀgÀ gÁdåzÀ MAzÀÄ eÁVÃgÀÄ ¸ÀA¸ÁÜ£ÀªÁV D£ÉUÉÆA¢ ªÀÄÄAzÀĪÀgɬÄvÀÄ. EzÉà ¸ÀĪÀiÁjUÉ ¤eÁªÀÄgÀÄ EªÀjUÉ (1801-1824gÀ ªÀgÉUÉ) PÉÆqÀÄwÛzÀÝ ¥É£Àë£ï ¥ÀzÀÞwAiÀÄ£ÀÄß vÉUÉzÀÄ ºÁQ ¥É£Àë£ï ªÉÆvÀÛPÉÌ ¸ÀªÀÄ£ÁzÀ DzÁAiÀĪÀżÀî LzÀÄ UÁæªÀÄUÀ¼À£ÀÄß gÁd¤UÉ ‘ªÀÄzÀzï ªÀiÁµï’ gÀÆ¥ÀzÀ°è eÁVÃgÁV PÉÆlÖgÀÄ. F LzÀÆ UÁæªÀÄUÀ¼ÀÄ »AzÉ D£ÉUÉÆA¢ ¸ÀA¸ÁÜ£ÀPÉÌ ¸ÉÃjzÀ UÁæªÀÄUÀ¼Éà DVzÀݪÀÅ. ¸ÀA¸ÁÜ£ÀzÀ ¥Á®PÀgÀÄ F LzÀÆ UÁæªÀÄUÀ¼À£ÀÄß C©üªÀÈ¢Þ¥Àr¹ CªÀÅUÀ¼À ¥Àj¸ÀgÀzÀ°è E£ÀÆß ºÀ¢£Á®ÄÌ UÁæªÀÄUÀ¼À£ÀÄß ºÉƸÀzÁV ¤ªÀiÁðt ªÀiÁr¹ PÀȶUÉ C£ÀÄPÀÆ®ªÁUÀĪÀAvÉ PÉgÉ-PÀmÉÖ, PÁ®ÄªÉ ªÀÄÄAvÁzÀªÀÅUÀ¼À£ÀÄß PÀ°à¹ ¤ÃgÁªÀjUÉ C£ÀÄPÀÆ® ªÀiÁrzÀgÀÄ.

        Qæ.±À. 1810PÉÌ ¸ÉÃjzÀ PÀÆrèñÀÈAUÉÃj ªÀÄoÀzÀ E£ÉÆßAzÀÄ ±Á¸À£ÀzÀ°è³⁴ ªÉAPÀlwgÀĪÀÄ®gÁAiÀÄzÉêÀ ªÀĺÁgÁAiÀÄ£À£ÀÄß G¯ÉèÃT¸ÀÄvÀÛzÉ. E°è GPÀÛ£ÁVgÀĪÀ ªÉAPÀlwgÀĪÀÄ®gÁAiÀÄ£ÀÄ aPÀ̪ÉAPÀlzÁ¸À£À ¥ËvÀæ ªÉAPÀl¥ÀwgÁAiÀÄ£À ¥ÀÄvÀæ£Éà DVgÀÄvÁÛ£É. D£ÉUÉÆA¢ ¸ÀA¸ÁÜ£ÀzÀ CzsÀð¨sÁUÀ CAzÀgÉ vÀÄAUÀ¨sÀzÉæAiÀÄ zÀQët ¨sÁUÀ ªÀÄzÁæ¸ï ¥Éæ¹qɤìAiÀÄ ¨sÁUÀªÁV ºÉÆÃzÁUÀ, CzÀgÀ ¨Á§vÁÛV §gÀ¨ÉÃPÁVzÀÝ ¥ÀjºÁgÀ, Qæ.±À. 1824gÀ°è F ªÉAPÀlwgÀĪÀÄ®gÁAiÀĤUÉ ªÀiÁ¹PÀ ¦AZÀt gÀÆ¥ÀzÀ°è gÀÆ. 1377-11-4£ÀÄß UÉÆvÀÄÛ ªÀiÁqÀĪÀ ªÀÄÆ®PÀ ¤ÃrgÀĪÀÅzÀÄ PÀAqÀħgÀÄvÀÛzÉ.

        PÀÆrè±ÀÈAUÉÃj ªÀÄoÀzÀ ªÀÄvÉÆÛAzÀÄ ±Á¸À£À³⁵ Qæ.±À. 1850PÉÌ ¸ÉÃjzÀÄÝ, ‘²æêÀÄ£ÀäºÁªÀÄAqÀ¼ÉñÀégÀ ªÀiÁ¼ÀªÀgÁd, gÀAUÀgÁdzÉêÀ ªÀĺÁgÁd zÀ¼ÀªÁ¬Ä ¸ÀA¸ÁÜ£ÀzÀ «zÁå£ÀUÀgÀ PÀÈvÀ’ JAzÀÄ G¯ÉèÃT¸ÀÄvÀÛzÉ. F ±Á¸À£ÀzÀ°è GPÀÛ£ÁVgÀĪÀ gÀAUÀgÁd£ÀÄ ªÉAPÀl¥ÀwgÁAiÀÄ£À C½AiÀÄ zÀ¼ÀªÁ¬Ä PÀĪÀiÁgÀgÁWÀªÀgÁd£À (¥Àwß ZÀ®èªÀÄä) ªÉƪÀÄäUÀ£ÁzÀ gÀAUÀ¥Àw gÁd¤gÀ¨ÉÃPÀÄ.

        Qæ.±À. 1870PÉÌ ¸ÉÃjzÀ ±Á¸À£ÀªÉÇAzÀij⁶ D£ÉUÉÆA¢AiÀÄ UÀt¥Àw zÉêÁ®AiÀÄzÀ ¸À«ÄÃ¥ÀzÀ gÀ¸ÉÛAiÀÄ §¢AiÀÄ°è ©¢ÝgÀĪÀ ZÀ¥ÀàrAiÀÄ ªÉÄðzÀÄÝ ‘gÁeÁ¢ügÁd gÁd¥ÀgÀªÉÄñÀégÀ «ÃgÀªÉAPÀl ªÀĺÁgÁAiÀĮĒ CªÀgÀ£ÀÄß ¥Àæ¸ÁÛ¦¸ÀÄvÀÛzÉ. FvÀ£ÀÄ Qæ.±À. 1866 jAzÀ 1871gÀ ªÀgÉUÉ ¸ÀA¸ÁÜ£ÀzÀ gÁd£ÁVzÀÝ wgÀĪÀÄ®zÉêÀgÁAiÀÄ£À ªÀÄUÀ£ÁzÀ ‘ªÉAPÀlgÁªÀÄgÁAiÀÄ’£Éà DVgÀ¨ÉÃPÀÄ.

        D£ÉUÉÆA¢AiÀÄ eÉÊ£À §¹ÛAiÀÄ ºÉÆgÀUÉ PÀ°è£À°ègÀĪÀ ±Á¸À£À Qæ.±À. 1878PÉÌ ¸ÉÃjzÀÄÝ, gÁt ²æÃgÀAUÀªÀÄä JA§ÄªÀªÀgÀ£ÀÄß ¥Àæ¸ÁÛ¦¸ÀÄvÀÛzÉ.³⁷ FPÉ Qæ.±À. 1866 jAzÀ 1871gÀ ªÀgÉUÉ C¢üPÁgÀzÀ°èzÀÝ gÁdªÉAPÀlgÁªÀÄgÁAiÀÄ®Ä CªÀgÀ ¥Àwß E¢ÝgÀ¨ÉÃPÀÄ. CzÉà ¸ÀܼÀzÀ°ègÀĪÀ E£ÉÆßAzÀÄ ±Á¸À£ÀªÀÅ Qæ.±À. 1879PÉÌ ¸ÉÃjzÀÄÝ ²æà £ÀAzÁå® ²æà ®QëöäÃzÉêÀªÀÄä CªÀÄäUÁgÀÄ JAzÀÄ ºÉ¸Àj¸ÀÄvÀÛzÉ. FPÉ Qæ.±À. 1831 jAzÀ 1866gÀ ªÀgÉUÉ C¢üPÁgÀzÀ°èzÀÝ wgÀĪÀÄ®zÉêÀgÁAiÀÄ®Ä CªÀgÀ ¸ÉÆÃzÀj ºÁUÀÆ ¥ÉzÀÝ£ÀgÀ¹AºÀgÁdÄ (1972-83)«£À vÁ¬Ä JAzÀÄ UÀÄgÀÄw¸À§ºÀÄzÁVzÉ.³⁸

        D£ÉUÉÆA¢AiÀÄ ªÉAPÀlgÀªÀÄtgÁdÄgÀªÀgÀ ªÀÄ£ÉAiÀÄ ºÀwÛgÀ ©¢ÝgÀĪÀ ZÀ¥Ààr PÀ°è£À ªÉÄÃ¯É §gÉ¢gÀĪÀ ±Á¸À£À³⁹ Qæ.±À. 1887gÀ°è gÀavÀªÁVzÀÄÝ, ‘gÁeÁ¢ügÁd ¥ÀgÀªÉÄñÀégÀ wgÀĪÀÄ®gÁAiÀĮĒ JAzÀÄ G¯ÉèÃT¸ÀÄvÀÛzÉ. F ±Á¸À£ÀzÀ PÁ®zÀ°è ¸ÀA¸ÁÜ£ÀzÀ DqÀ½vÀªÀÅ ‘ªÉAPÀlgÁªÀÄgÁAiÀĮĒ CªÀgÀ C½AiÀÄ ¥ÉzÀÝ£ÀgÀ¹AºÀgÁdÄ«£À ºÉAqÀw £ÀgÀ¹AUÀªÀÄä£ÀzÁVvÀÄÛ (FPÉ ªÉAPÀlgÁªÀÄ gÁAiÀÄ®Ä CªÀgÀ ªÀÄUÀ¼ÀÄ) »ÃUÁV F ±Á¸À£ÀzÀ ‘wgÀĪÀÄ®gÁAiÀÄ’ AiÀiÁgÀÄ? JA§ÄzÀÄ ¸ÀzÀj ªÀA²ÃAiÀÄgÀ AiÀıÁªÀ½¬ÄAzÀ w½AiÀÄ®¸ÁzsÀåªÁVzÉ.

        K¼À£Éà ¥É£Àë£ïzÁgÀ¼ÁzÀ £ÀgÀ¹AUÀªÀÄä£À C£ÀAvÀgÀ GvÀÛgÁ¢üPÁjUÀ½®èzÀÝjAzÀ Qæ.±À. 1902gÀ°è ©ænµï ¸ÀPÁðgÀ ¥É£Àë£À£ÀÄß ¤°è¹ ©lÖgÀÄ. F »AzÉ ¸ÀA¸ÁÜ£ÀzÀ°è UÁæªÀÄUÀ¼À£ÀÄß C©üªÀÈ¢Þ ¥Àr¸ÀĪÀÅzÀPÁÌV ªÀiÁrzÀÝ ¸Á®¸ÉÆîUÀ¼À ¨ÁzsÉ C¢üPÀªÁV ¸ÀA¸ÁÜ£ÀªÀÅ ¸Á®UÀ¼À ¥Á¯Á¬ÄvÀÄ JAzÀÄ ºÉüÀ¯ÁVzÉ.

        ªÉÆzÀ® ¥É£Àë£ïzÁgÀ£ÁzÀ wgÀĪÀÄ®zÉêÀgÁAiÀÄ£À ªÉƪÀÄäUÀ¼ÁzÀ PÉñÀªÀªÀÄä DPÉAiÀÄ zÉÆqÀØ ªÀÄUÀ wgÀĪÀÄ®zÉêÀgÁAiÀÄ FvÀ¤UÉ ªÉAPÀªÀÄä, £ÀgÀ¹AUÀªÀÄä, ®QëöäÃzÉë, ±ÀAPÀgÀªÀÄä JA§ £Á®égÀÄ ¥ÀwßAiÀÄjzÀÝgÀÄ. zÉÆqÀØ ºÉAqÀwUÉ ªÉAPÀlgÁªÀÄgÁAiÀÄ, JgÀqÀ£ÉAiÀÄ ºÉAqÀw £ÀgÀ¹AUÀªÀÄä¤UÉ ªÉAPÀªÀÄä, ªÀÄÆgÀ£ÉAiÀÄ ºÉAqÀw ®QëöäÃzÉë, PÀȵÀÚzÉêÀgÁAiÀÄ, £Á®Ì£ÉAiÀÄ ºÉAqÀw ±ÀAPÀgÀªÀÄä¤UÉ PÀȵÀÚªÀÄä JA§ÄªÀgÀÄ ªÀÄPÀ̼ÁzÀgÀÄ. gÁd wgÀĪÀÄ®zÉêÀgÁAiÀÄ£À ªÀÄgÀtzÀ£ÀAvÀgÀ DvÀ£À M§â ªÀÄUÀ£ÁzÀ ªÉAPÀlgÁªÀÄgÁAiÀÄ£ÀÄ Qæ.±À. 1866-1871gÀ CªÀ¢üAiÀÄ°è ¥É£Àë£ïzÁgÀ£ÁVzÀÝ£ÀÄ. C£ÀAvÀgÀ CªÀ£À ¸ÉÆÃzÀgÀ£ÁzÀ PÀȵÀÚzÉêÀgÁAiÀÄgÀÄ Qæ.±À. 1871 jAzÀ 1872 gÀªÀgÉUÉ ¥É£Àë£ïzÁgÀgÁVzÀÝgÀÄ. C£ÀAvÀgÀ wgÀĪÀÄ®zÉêÀgÁAiÀÄ£À (1831-1866) ¸ÉÆÃzÀgÀ£ÁzÀ ¥ÉzÀÝ£ÀgÀ¹AºÀgÁAiÀÄ£ÀÄ (1872-1883), C£ÀAvÀgÀ wgÀĪÀÄ®zÉêÀgÁAiÀÄ£À ªÉƪÀÄäUÀ¼ÁzÀ £ÀgÀ¹AUÀªÀÄä (1883-1889) ¥É£Àë£ïUÉ CºÀðgÁVzÀÝgÀÄ. Qæ.±À. 1886 jAzÀ ©ænµÀgÀÄ ‘C®ªÉ£ïì’ JA§ ºÉ¸Àj£À°è F ¸ÀA¸ÁܤPÀjUÉ C®à¸Àé®à zsÀ£À¸ÀºÁAiÀÄ ¤ÃqÀÄwÛzÀÝgÀÄ.

        PÀȵÀÚzÉêÀgÁAiÀÄgÀ ªÀÄqÀ¢ PÀÄ¥ÀàªÀÄä, FPÉ ªÉÆzÀ® ¥É£Àë£ïzÁgÀ£ÁzÀ wgÀĪÀÄ®zÉêÀgÁAiÀÄ£À ¸ÉÆÃzÀjAiÀiÁzÀ ZÀ®èªÀÄä¤UÉ ªÉƪÀÄäUÀ¼ÀÄ. FPÉUÀÆ ªÀÄPÀ̽®è¢gÀÄ®Ä vÀ£Àß vÀªÀÄä£ÁzÀ ¥ÀA¥ÁªÀwgÁd£À£ÀÄß zÀvÀÄÛ vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀÄ ‘²æÃgÀAUÀgÁAiÀÄ’ JAzÀÄ ºÉ¸ÀjqÀ¯Á¬ÄvÀÄ. £ÀgÀ¹AUÀªÀÄä, PÀÄ¥ÀàªÀÄä£ÀªÀgÀ ¸ÀªÀw CvÉÛ. FPÉAiÀÄ ªÀÄgÀuÁ£ÀAvÀgÀ zÀvÀÄÛ ¥ÀÄvÀæ¤UÉ ¥É£Àë£ï PÉÆqÀ¨ÁgÀzÉAzÀÄ 1884gÀ°è ªÀÄzÁæ¸ï ¸ÀPÁðgÀªÀÅ ¥ÀæPÀn¹¢ÝvÀÄ. PÀÄ¥ÀàªÀÄä zÀvÁÛV ¥ÀA¥Á¥ÀwgÁdÄ GgÀ¥sï ²æÃgÀAUÀzÉêÀgÁAiÀÄjUÀÆ ªÉÆzÀ® ¥É£Àë£ïzÁgÀ£ÁzÀ wgÀĪÀÄ®zÉêÀgÁAiÀÄjUÀÆ EzÀÝ §AzsÀÄvÀéªÀ£ÀÄß ªÀÄzÁæ¸ï ¥Éæ¹qÉ¤ì ¸ÀPÁðgÀzÀªÀgÀÄ ¸ÀjAiÀiÁV UÀÄgÀÄw¸À°®èªÉAzÀÆ, ªÉÆzÀ® ¥É£Àë£ïzÁgÀ¤UÉ ªÁgÀ¸ÀÄzÁgÀ¼ÁVzÀÝ gÁt PÀÄ¥ÀàªÀÄä¤UÉ zÀvÀÄÛ ¥ÀÄvÀæ£ÁzÀ (¥ÀA¥Á¥ÀwgÁdÄ GgÀ¥sï ²æÃgÀAUÀzÉêÀgÁAiÀÄgÀÄ) vÀ£ÀUÉ ¸ÀA¸ÁÜ£ÀzÀ ªÉÄÃ¯É ºÀQÌzÉ JAzÀÄ ªÀÄzÁæ¸ï ¥Éæ¹qÉ¤ì ºÁUÀÆ EArAiÀiÁ ¸ÀPÁðgÀPÀÆÌ «eÁÕ¥À£ÉUÀ¼À£ÀÄß PÀ¼ÀÄ»¹zÀgÀÄ. 1902gÀ°è ªÉʸÀgÁAiÀiï PÀdð£ï ¸ÁºÉç£À PÁ®zÀ°è FvÀ¤UÉ ¥É£Àë£ï£À£ÀÄß ¥ÀÄ£Àgï ªÀåªÀ¹ÜÃPÀÈvÀUÉƽ¸À¯Á¬ÄvÀÄ.

        F ªÀÄzsÉå, Qæ.±À. 2872-1886gÀ CªÀ¢üAiÀÄ°è F ¸ÀA¸ÁÜ£ÀªÀÅ ¤eÁªÀÄgÀ C¢üãÀPÉÆ̼À¥ÀnÖvÀÄÛ. DUÀ ºÉƸÀzÁV ¸ÉÃj¸À®àlÖ D£ÉUÉÆA¢ ¸ÀA¸ÁÜ£ÀzÀ ¹ÜwUÀwUÀ¼À£ÀÄß ¥Àj²Ã°¹ CzÀgÀ ªÀÄÄA¢£À ¥Àj ºÉÃVgÀ¨ÉÃPÉA§ÄzÀ£ÀÄß ¤tð¬Ä¸À®Ä qÀ£ï®¥ï JA§ C¢üPÁjAiÀÄ£ÀÄß £ÉëĹ ªÀgÀ¢AiÀÄ£ÀÄß vÀj¹PÉÆAqÀgÀÄ. qÀ£ï®¥ï vÀ£Àß ªÀgÀ¢AiÀÄ°è ¸ÀA¸ÁÜ£ÀPÉÌ ¸À«ÄÃ¥À eÁÕvÀgÁUÀ°Ã zÀvÀÛPÀªÁV vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀªÀgÁUÀ°Ã PÁt¸ÀÄwÛ®èªÉAzÀÄ ¸ÀÆa¹zÀgÀÄ; DzÀgÉ DV£À ¤eÁªÀÄ£À ¢ªÁ£À£ÁzÀ ‘¸Àgï G¸Áä£ï eÁ’ JA§ÄªÀgÀ zÀÄgÀzÀ馅 ªÀÄvÀÄÛ D£ÉUÉÆA¢ ªÉÄð£À ¸ÀºÁ£ÀĨsÀÆwAiÀÄÄ – Cw ¥ÁæaãÀªÁzÀ F £ÀgÀ¥Àw ¸ÀA¸ÁÜ£ÀªÀÅ ¤eÁªÀiïgÁdåzÀ £ÀPÉë¬ÄAzÀ ©lÄÖ©qÀ®Ä ªÀÄ£À¹ì®zÉ CAwªÀĪÁV ¤ÃªÉà ºÀPÀÄÌzÁgÀgÉAzÀÄ, ¥ÀA¥Á¥ÀwgÁdÄ GgÀÄ¥sï ²æÃgÀAUÀzÉêÁAiÀÄ£À£ÀÄß gÁt PÀÄ¥ÀàªÀÄä£ÀªÀgÀÄ zÀvÀÄÛ vÉUÉzÀÄPÉƼÀÄîªÀÅ£ÀÄß ¤eÁªÀiï ¸ÀPÁðgÀªÀÅ CAVÃPÀj¹vÀÄ. 1906gÀ°è ¥ÀªÀiÁð£ï ¤ÃqÀĪÀÅzÀgÀ ªÀÄÆ®PÀ ¸ÀA¸ÁÜ£ÀzÀ ¸Á®UÀ¼ÀÄ wÃgÀĪÀªÀgÉUÉ ªÀµÀðPÉÌ 5,000 gÀÆ.UÀ¼ÀAvÉAiÀÄÆ C£ÀAvÀgÀ 10,000 gÀÆ.UÀ¼ÀÄ JAzÀÄ PÀ¥ÀàªÀ£ÀÄß ¤tð¬Ä¹zÀgÀÄ. ºÁUÁV ²æÃgÀAUÀgÁAiÀÄgÀÄ (1889-1918) 1902gÀ°è C¢üPÁgÀPÉÌ §AzÀgÀÄ. EªÀgÀ »jAiÀÄ ªÀÄUÀ zÀ¨Áðgï PÀȵÀÚzÉêÀgÁAiÀÄgÀÄ (d£À£À 30.11.1911). Qæ.±À. 1918gÀ°è ²æÃgÀAUÀzÉêÀgÁAiÀÄgÀÄ zÉʪÁ¢üãÀgÁzÁUÀ ²æà PÀȵÀÚzÉêÀgÁAiÀÄgÀÄ ªÉÄÊ£Àgï DVzÀÝgÀÄ. ºÁUÁV gÁt PÀÄ¥ÀàªÀÄä£ÀªÀgÀÄ ¸ÀA¸ÁÜ£ÀzÀ gÁd¥Àæw¤¢üAiÀiÁV PÁAiÀÄ𠤪Àð»¹zÀgÀÄ. ²æÃPÀȵÀÚzÉêÀgÁAiÀÄgÀÄ ªÉÄeÁjnUÉ §AzÀ£ÀAvÀgÀ ¸ÀA¸ÁÜ£ÀzÀ C¢ü¥ÀwAiÀiÁzÀgÀÄ. FvÀ£À ªÀÄqÀ¢ ¯Á¯ïPÀĪÀiÁj ¨ÁAiÀiï ¸ÁºÉèÁ FPÉ £ÀgÀ¹AWÀ¥ÀÄgï ¸ÀA¸ÁÜ£ÀzÀ gÁd¥ÀÄwæ. EªÀjUÉ ªÀÄPÀ̼ÁUÀ°®è.

        ¤eÁA gÁdåzÀ ¨sÁUÀªÁVzÀÝ D£ÉUÉÆA¢AiÀÄ £ÀgÀ¥Àw¸ÀA¸ÁÜ£ÀªÀÅ ¨sÁgÀvÀzÀ ¸ÁévÀAvÀæöåzÀ £ÀAvÀgÀ 1948 ¸É¥ÉÖA§gï£À°è ¨sÁgÀvÀ MPÀÆÌlzÀ ¨sÁUÀªÁ¬ÄvÀÄ. zÀ¨Áðgï gÁd ²æÃPÀȵÀÚzÉêÀgÁAiÀÄgÀÄ 17.6.1966gÀ°è zÉʪÁ¢üãÀgÁzÀgÀÄ. gÁt ¯Á¯ï PÀĪÀiÁjAiÀĪÀgÀÄ vÀ£Àß ¥Àw zÀ¨Áðgï gÁd ²æÃPÀȵÀÚzÉêÀgÁAiÀÄgÀ NªÀð ¸ÀºÉÆÃzÀgÀgÁzÀ ªÉAPÀlzÉêÀgÁAiÀÄ ªÀÄvÀÄÛ gÁt ®QëöäÃzÉêÀªÀÄä CªÀgÀ »jAiÀÄ ªÀÄUÀ£ÁzÀ CZÀÄåvÀzÉêÀgÁAiÀÄ (d£À£À 24.7.1937) CªÀgÀ£ÀÄß zÀvÀÄÛ vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀgÀÄ. CZÀÄåvÀzÉêÀgÁAiÀÄ ºÁUÀÆ CªÀgÀ zsÀªÀÄð¥Àwß gÁt ZÀAzÀæPÁAvÀ CªÀgÀÄ ªÀÄvÀÄÛ CªÀgÀ PÀÄlÄA§ ªÀUÀðzÀªÀgÀÄ FUÀ D£ÉUÉÆA¢ ¸ÀA¸ÁÜ£ÀzÀ gÁdªÀA²ÃAiÀÄgÀ ¥Àæw¤¢üUÀ¼ÁV ¸ÀªÀiÁd¸ÉêÀAiÀÄ°è £ÀgÀvÀgÁV, d£Á£ÀÄgÁVUÀ¼ÁV D ¥ÀæzÉñÀzÀ d£ÀªÀÄ£ÀzÀ°è £É¯É¤AwzÁÝgÉ.

        D£ÉUÉÆA¢ CgÀ¸ÀgÀÄ vÀªÀÄä D½éPÉAiÀÄ PÁ®zÀ°è PÀȶUÉ ºÉZÀÄÑ ¥ÉÆæÃvÁìºÀ ¤ÃrzÀÝgÀÄ. C£ÉÃPÀ PÉgÉ-PÀmÉÖ PÁ®ÄªÉUÀ¼À gÀZÀ£ÉUÉ PÁgÀtgÁVzÁÝgÉ. ºÁUÉà F ªÀA²ÃAiÀÄgÀ ¸Á»vÀå ¸ÉêÉAiÀÄ£ÀÄß⁴⁰ C®èUÀ¼ÉAiÀÄĪÀAw®è. C½AiÀÄ gÁªÀÄgÁAiÀÄgÀ vÀAzÉ ²æÃgÀAUÀgÁAiÀÄgÀÄ CtÚ wgÀĪÀÄ®gÁdÄ ‘¨Á®¨sÁUÀªÀvÀªÀÄÄ’ PÀÈwAiÀÄ PÀ«AiÀiÁzÀ ‘zÉÆ£ÀÆgÀÄ PÉÆ£ÉÃgÀÄ PÀ«’UÉ ¥ÉÆõÀPÀ£ÁVzÀÝ£ÀÄ. ‘gÁªÀÄgÁd¨sÀƵÀt’ JA§ÄªÀ£ÀÄ C½AiÀÄ gÁªÀÄgÁAiÀÄ£À D¸ÁÜ£ÀzÀ PÀ«Ã±ÀégÀ£ÁVzÀÝ£ÀÄ. CAzÀÄUÀÄ® ªÉAPÀAiÀÄå §gÉzÀ ‘gÁªÀÄgÁeÉÃAiÀÄ’ ºÉ¸Àj£À £ÀgÀ¥Àw «dAiÀÄ JA§ ZÁjwæPÀ PÁªÀåªÀÅ PÉÆÃzÀAqÀgÁªÀÄgÁdÄ JA§ F ªÀA²ÃAiÀÄ ¥Àæ¨sÀĪÉÇêÀð¤UÉ CAQvÀªÁVzÉ. F PÉÆÃzÀAqÀgÁªÀÄgÁAiÀÄ£À vÀªÀÄä£ÁzÀ DjéÃn wªÀÄägÁAiÀÄ£ÀÄ ‘¢é¥ÀzÀ gÁªÀiÁAiÀÄt’ PÁªÀåzÀ PÀvÀÈð. F PÀÈw ºÀA¦AiÀÄ «gÀÆ¥ÁPÀë ¸Áé«ÄUÉ CAQvÀªÁVzÉ. ‘PÀȵÀÚgÁAiÀÄ «dAiÀÄ’AiÀÄzÀ PÀvÀÈð PÀĪÀiÁgÀ zsÀÆdðn, ‘¨sÁgÀvÀ ZÀA¥ÀÆ’«UÉ ªÁåSÁå£À §gÉzÀ CA¨Á¼ÀA gÁWÀªÀZÁgÀå, «±ÀéUÀÄuÁzÀ±ÀðzÀ ªÁåSÁå£ÀPÁgÀ CA¨Á¼ÀA £ÀgÀ¹AºÀZÁgÀå, ‘UÀ«gÀAUÀ£ÁxÀ ±ÀvÀPÀ’ PÀvÀÈð PÉÆÃzÀAqÀ PÀ« ªÀÄÄAvÁzÀªÀjUÉ F ¸ÀA¸ÁܤPÀgÀ D±ÀæAiÀÄ ¥ÉÆõÀuÉUÀ¼ÀÄ zÉÆgÉwzÀݪÀÅ.

        DAzsÀæ«zÁ嫱ÁgÀzÀgÁzÀ PÉÆïÁZÀ®A ¸ÉÃvÀÄ¥Àw±Á¹Ûç, CªÀgÀÄ wgÀĪÀÄ®zÉêÀgÁAiÀÄgÀ (1831-1866 ªÀÄÆgÀ£Éà ¥É£ïë£ïzÁgÀ)gÀ §½ ¸Àé®à PÁ® ¢ªÁ£ÀgÁVzÀÝgÀAvÉ. EªÀgÀ ªÀÄUÀ ¥Àæ¹zÀÞ £ÁlPÀ PÀvÀÈðªÁV ºÉ¸ÀgÀÄ ¥ÀqÉ¢zÀÝ PÉÆïÁZÀ®A ²æäªÁ¸ÀgÁªï (1854-1919) CªÀgÀÄ §¼ÁîjAiÀĪÀgÀÄ. ²æÃgÀAUÀzÉêÀgÁAiÀÄgÀ (1888-1918) PÁ®zÀ°è n.PÉÆÃzÀAqÀ gÁªÀÄgÁAiÀÄqÀÄ CªÀgÀÄ ¢ªÁ£ÀgÁVzÀÝgÀÄ. ºÁUÉà ¥Àæ¹zÀÞ DAzsÀæ£ÁlPÀPÀvÀÈðªÉAzÀÄ ºÉ¸ÀgÀÄUÀ½¹zÀÝ ¥Á£ÀÄUÀAn ®QëöäãÀgÀ¹AºÀgÁªïgÀªÀgÀÄ ¸Àé®à PÁ® D£ÉUÉÆA¢AiÀÄ ¢ªÁ£ÀgÁV PÉ®¸À ªÀiÁrgÀĪÀgÀÄ.

        1904 jAzÀ D£ÉUÉÆA¢ ¸ÀA¸ÁÜ£ÀzÀ D¸ÁÜ£À ¥ÀArvÀgÁVzÀÝ EªÀiÁä£Éä ªÉAPÀlUÉÆëAzÀgÁªï£ÁAiÀĤ CªÀgÀÄ ‘DAzsÀæ ªÀtð zÀ¥ÀðtªÀÄÄ’, ‘¨sÁµÁ ¥ÀjuÁªÀĪÀÄÄ’ ªÀÄÄAvÁzÀ PÀÈwUÀ¼À gÀZÀPÀgÀÄ. £ÀÆvÀ®¥Án ¥ÉÃgÀgÁd PÀ« ‘«dAiÀÄ£ÀUÀgÀ ZÀjvÀæªÀÄÄ, ªÉÊzÀ©üð ¥ÀjtAiÀĪÀÄÄ, ºÀA¦ ²y®ªÀÄÄ, zÀ±ÀPÀĪÀiÁgÀ ZÀjvÀªÀÄÄ’ JA§ PÀÈwUÀ¼À£ÀÄß gÀa¹zÁÝ£É. FvÀ£À ‘«dAiÀÄ£ÀUÀgÀ ZÀjvÀæªÀÄÄ’ PÀÈwAiÀÄÄ zÀ¨Áðgï gÁd ²æÃPÀȵÀÚzÉêÀgÁAiÀÄjUÉ CAQvÀªÁVzÉ. MmÁÖgÀ¸À UÀvÀ «dAiÀÄ£ÀUÀgÀ ¸ÁªÀiÁædåzÀ ¥ÀgÀA¥ÀgÉAiÀÄ ªÀÄÄAzÀĪÀjPÉAiÀÄ°è F ¸ÀA¸ÁܤPÀgÀ ¥ÁvÀæ CUÀtåªÀ®è.

DzsÁgÀ ¸ÀÆa ªÀÄvÀÄÛ n¥ÀàtÂUÀ¼ÀÄ

1.     Ind. Ant., Vol. VI, p.85.

2.     DgÀ£Éà «PÀæªÀiÁ¢vÀå£À zÉëWÁmï ±Á¸À£À.

3.     J.PÀ. ¸ÀA¥ÀÄl-8, ¸ÁUÀgÀ 1, wÃxÀðºÀ½î 157.

4.     J.PÀ. ¸ÀA¥ÀÄl-9, ¨ÉAUÀ¼ÀÆgÀÄ 69.

5.     J.PÀ. ¸ÀA¥ÀÄl-12, UÀÄ©â 77.

6.     GzÀÞøvÀ: C.¸ÀÄAzÀgÀ, Q¶ÌAzÉ ºÀ£ÀĪÀÄAvÀ£À vÀªÀgÀÄ? ºÉƸÀ¥ÉÃmÉ, 1997, ¥ÀÄ.13.

7.     Kosambi D.D., Myth and Reality, Bombay, 1962.

8.     ªÉÄÊ.ºÀ.gÁªÀıÀªÀÄð, gÀt¢üÃgÀ gÁªÀÄ£ÁxÀ, ªÉÄʸÀÆgÀÄ, 1960, ¥ÀÄ.73.

9.     MAR-1929, No.33, 1347 AD., EC., Vol.-VI, KMppa6, 1368 AD and Vol.-7, Honnali 4, 1379 Ad.

10.    ¨Á.gÁ. UÉÆÃ¥Á®, PÀ£ÁðlPÀ EwºÁ¸À, ªÉÄʸÀÆgÀÄ, ¥ÀÄ. 275.

11.    Vijayanagara : Progress of Research – 1983-84; Mysore, 1985, Inscription No. 2&3, pp.21-23.

12.    J.PÀ. ¸ÀA¥ÀÄl-7, ºÉÆ£Áß½ 84.

13.    PÀ«±Á¸ÀA-1, ¥ÀÄ.35.

14.    J.PÀ. ¸ÀA¥ÀÄl-8, £ÀUÀgÀ 3.

15.    J.PÀ. ¸ÀA¥ÀÄl-8, £ÀUÀgÀ 4.

16.    J.PÀ. ¸ÀA¥ÀÄl-8, £ÀUÀgÀ 1

17.    qÁ|| JA.JA. PÀ®§ÄVð, (¸ÀA.) PÀ£ÁðlPÀ PÉʦüAiÀÄvÀÄÛUÀ¼ÀÄ, PÀ£ÀßqÀ «±Àé«zÁå®AiÀÄ, ºÀA¦, 1994, ¥ÀÄ.495.

18.    CzÉÃ, ¥ÀÄ.450.

19.    1) J.PÀ. ¸ÀA¥ÀÄl-8, ¸ÉÆgÀ§ 55, Qæ.±À. 1571.

2) ARIE 1972-73/A4, 1578 AD;

3) MAR 1932, No.40, 1573 AD;

4) J.PÀ. ¸ÀA¥ÀÄl-5, PÀȵÀÚgÁd£ÀUÀgÀ 104, Qæ.±À. 1577,

5) CzÉà 9, ¨ÉîÆgÀÄ 219, Qæ.±À. 1583,

6) KI Vol. V, No.8; CzÉÃ Vol. VI, No. 72, etc.

20.    PÀ£ÁðlPÀ PÉʦüAiÀÄvÀÄÛUÀ¼ÀÄ, ¥ÀÄ.450.

21.    £ÉÆÃr: ªÉÄð£À Crn¥Ààt 19.

22.    ARIE 1958-59/B 117.

23.    SII IX, pt II, No. 685.

24.    ARIE 1958-59/ 677.

25.    SII IX, No. 695.

26.    ARIE 1958-59/B 676.

27.    SII IX, No. 696.

28.    SII IX, No. 697.

29.    PÀ«±Á¸ÀA-2, UÀAUÁªÀw 25.

30.    SII IX No.698.

31.    SII IX No. 699.

32.    ²æà PÀÆrèà ±ÉÊAUÉÃj ¸ÀA¸ÁÜ£ÀzÀ ¥ÁæaãÀ ±Á¸À£À ¯ÉÃR£À ¸ÀAUÀæºÀ, - ¯ÉÃR£À 148, ¥ÀÄ.102; PÀÆqÀ°Ã PÉëÃvÀæ, 1965.

33.    PÀ«±Á¸ÀA-1, ºÉƸÀ¥ÉÃmÉ 46.

34.    CzÉÃ, ¯ÉÃR£À 149, ¥ÀÄ.102.

35.    CzÉÃ, ¯ÉÃR£À 150, ¥ÀÄ.103.

36.    ARIE 1958-59/ B674.

37.    PÀ«±Á¸ÀA-2, UÀAUÁªÀw 22.

38.    PÀ«±Á¸ÀA-2, UÀAUÁªÀw 23.

39.    ARIE 1958-59/ B675.

40.    F ªÀA²ÃAiÀÄgÀ ¸Á»vÀå ¸ÉÃªÉ ªÀÄÄAvÁzÀ «ªÀgÀUÀ½UÉ qÁ|| vÀƪÀiÁn qÉÆt¥Àà£ÀªÀgÀ ‘DAzsÀæ ¸ÀA¸ÁÜ£ÀªÀÄÄ®Ä ¸Á»vÀå ¥ÉÆõÀtªÀÄÄ” PÀÈwUÉ IÄtÂAiÀiÁVzÉÝÃ£É (¥ÀÄ.54-61).  

D£ÉUÉÆA¢AiÀÄ CgÀ«ÃqÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ªÀÄÄAzÀĪÀgÉzÀ gÁdªÀA²ÃAiÀÄgÀ ªÀA±ÁªÀ½

²æÃgÀAUÀgÁAiÀÄ

C½AiÀÄgÁªÀÄgÁAiÀÄ     PÉÆÃzÀAqÀgÁªÀÄgÁAiÀÄ   wgÀĪÀÄ®gÁAiÀÄ

wªÀÄägÁdAiÀÄå (¥ÉzÀÝ vÀªÀÄä) (1580)   £Á®ér gÀAUÀgÁd

¥ÉzÀݪÉAPÀl¥ÀwgÁAiÀÄ   a£ÀߪÉAPÀl¥ÀwgÁAiÀÄ    wgÀĪÀÄ®       gÀAUÀ – III

«ÃgÀªÉAPÀl     gÀAUÀ – 4      wgÀĪÀÄ®       gÁªÀÄ – 4

gÁªÀÄ CxÀªÁ gÀAUÀgÁAiÀÄ

gÁªÀÄgÁAiÀÄ            wgÀĪÀÄ®gÁAiÀÄ

ªÉAUÀªÀÄä       a£ÀßgÁd (ªÉAPÀl¥ÀjvÀgÁAiÀÄ)   gÁªÀÄ          gÁªÀÄ  UÉÆÃ¥Á®

¥ÉzÀÝzÁ¸À       a£ÀßzÁ¸ÀgÁAiÀÄ (aPÀ̪ÉAPÀlzÁ¸À)

gÁªÀÄ  «ÃgÀªÉAPÀl¥ÀwgÁAiÀÄ (1749-1790)

wgÀĪÀÄ®zÉêÀgÁdÄ (ªÉAPÀl¥Àw wgÀĪÀÄ®gÁAiÀÄ) (1824)     ZÉ®èªÀiï x PÀĪÀiÁgÀ gÁWÀgÁd zÀ¼ÀªÁ¬Ä

£ÀgÀ¹AºÀgÁdÄ  «ÃgÀªÉAPÀl¥ÀwgÁdÄ    ¥ÉzÀÝ¥ÀA¥Á¥ÀwgÁdÄ    a£ÀߥÀA¥Á¥ÀwgÁd

               (C«ªÁ»vÀ – 1824-1831)

gÀAUÀ¥ÀwgÁdÄ  PÀĪÀiÁgÀ gÁWÀªÀgÁd

PÉñÀªÀªÀÄä      wgÀĪÀÄ®zÉêÀgÁAiÀÄ    ¸ÀzÁ²ªÀgÁd   PÉÆÃzÀAqÀgÁªÀÄgÁdÄ   PÀÄ¥ÀàªÀÄä        ¥ÀA¥ÁªÀwgÁd

(1879)       (1831-1866)

PÀĪÀiÁgÀ gÁWÀªÀgÁdÄ

¸ÀzÁ²ªÀgÁdÄ  PÉÆÃzÀAqÀgÁªÀÄgÁdÄ

ªÉAPÀlgÁªÀÄgÁAiÀÄ     PÀȵÀÚzÉêÀgÁAiÀÄ x gÁt PÀÄ¥ÀàªÀÄä

(1866-1871)       (1871-1872)

¥ÉzÀÝ£ÀgÀ¹AºÀgÁdÄ x  £ÀgÀ¹AUÀªÀÄä      ªÉAPÀªÀÄä       ²æÃgÀAUÀzÉêÀgÁAiÀÄ (¥ÀA¥ÁwgÁdÄ)

(1872-1883)

±ÁAvÀPÀȵÀÚªÀÄä  wgÀĪÀÄ®PÉÆAqÀªÀÄä     zÀ¨Áðgï ²æÃPÀȵÀÚzÉêÀgÁAiÀÄ   wgÀĪÀÄ®        ªÉAPÀlzÉêÀgÁAiÀÄ

x gÁt ¯Á¯ïPÀĪÀiÁj  zÉêÀgÁAiÀÄ     x gÁt ®QëöäÃzÉêÀªÀÄä

(1911-1966)       (1919-1979)

gÁd CZÀÄåvÀzÉêÀgÁAiÀÄ x ZÀAzÀæPÁAvÀ  ²æÃgÀAUÀzÉêÀgÁAiÀÄ     £ÀgÀ¹AºÀzÉêÀgÁAiÀÄ        gÀWÀÄzÉêÀgÁd

(gÁt ¯Á¯ïPÀĪÀiÁj CªÀgÀ zÀvÀÄÛ)      (